Jeden z największych cmentarzy żydowskich na świecie (w Polsce tylko łódzki cmentarz jest większy). Założony w 1806 roku ma powierzchnię ponad 33 ha i znajduje się na nim ok 200 tysięcy nagrobków. Na cmentarzu cały czas odbywają się pochówki (choć trzeba przyznać, że już nieliczne) w związku z tym widać jak sposób upamiętniania zmarłych ewoluował od tradycyjnych macew do, dla mnie to zaskoczenie ale nie byłem wcześniej na czynnym cmentarzu żydowskim, standardowych nagrobków ze zdjęciami zmarłych. Pojawiają się tutaj również znicze.
Zgodnie z metodyką zarządzania miejscem na cmentarzach żydowskich, gdy zabrakło miejsca na nowe groby, wykonywano nasypy (tzn. stare groby są zasypywane ziemią i nad nimi są budowane nowe). Przy Okopowej wykonano 14 takich nasypów.
W czasie II Wojny Światowej cmentarz, standardowo, był miejscem egzekucji. To co mnie nurtuje to pytanie dlaczego Niemcy, po likwidacji getta w 1943 roku, nie „zaorali” cmentarza. Żadne źródła, które udało mi się znaleźć, o tym nie wspominają, gładko przechodzą z walk powstańczych w 1944 do czasów powojennych.
Wracając do samego cmentarza, można po nim chodzić i chodzić. Gdybym się dobrze przygotował do zwiedzania (a nie standardowo – czyli mogiły zbiorowe oraz „znani ludzie”) to jednego dnia nie starczy na odwiedzenie i obejrzenie wszystkiego. Dlatego nie analizowaliśmy zupełnie kwater (ortodoksyjna, postępowa itd.), nie analizowaliśmy zbytnio architektury aczkolwiek widać części i nagrobki bogatych rodzin i miejsca, gdzie raczej leżą ci mniej zamożni (aczkolwiek według wiki ci biedniejsi byli chowani na Bródnie).
Co jest do zobaczenia na Cmentarzu żydowskim na Woli?
Po pierwsze elementy samego cmentarza. Wszystkie budynki Niemcy, 15 maja 1943 roku, wysadzili w powietrze. To nie zostało odbudowane. Pozostały:
Oryginalna brama cmentarza, która teraz stoi w środku, po wejściu na cmentarz.
Zabytkowy wodotrysk (1907 rok)
Pompa
Teraz kolej na pomniki
Pomnik pamięci dzieci – ofiar Holocaustu
Pomnik żołnierzy Żydów, poległych w II Wojnie Światowej (żołnierzy i oficerów Wojska Polskiego, bojowników gett, ruchu oporu i partyzantów poległych w walce z okupantem hitlerowskim w II Wojnie Światowej, których miejsca pochowania są nieznane).
Pomnik żydowskich oficerów Wojska Polskiego zamordowanych przez NKWD w wiosną 1940 r. w Katyniu, Miednoje i Charkowie.
Pomnik żołnierzy i oficerów Wojska Polskiego poległych w obronie Warszawy w 1939 r.
Pomnik Bundowców i Cukunftowców, powstańców z getta warszawskiego, którzy zostali rozstrzelani w Płudach.
Mauzoleum Żydów Bojowników o Niepodległość Polski (chyba jeszcze cały czas niedokończone, bo oddzielone taśmami).
Groby zbiorowe
żołnierzy poległych w II Wojnie Światowej oraz nieznanych żołnierzy w tym czasie poległych
Ofiar z getta 1941-43.
I wreszcie „zwykłe” groby.
Lista osób znanych, pochowanych na tym cmentarzu jest bardzo długa. Obecnie są to zazwyczaj osoby, niestety, nieznane. Bo kto zna finansistów, czy adwokatów przedwojennych. Jest jednak kilka nazwisk, które znane są wszystkim, lub przynajmniej tym, którzy interesują się czasem wojny w Warszawie.
Zaczynamy od Ludwika Zamenhofa, twórcy Esperanto.
Marek Edelman
Grób symboliczny Pawła Frenkela komendanta Żydowskiego Związku Bojowego
Mauzoleum trzech pisarzy – Icchok Lejb Perec, Jakub Dinezon, Szymon An-ski.
i wreszcie Jeanne Goldfeder z d. Citroen czyli siostra Andre Citroena, założyciela fabryki samochodów i marki.
I jeszcze ogólny luk na cmentarz.
Niektóre części cmentarza wyglądają jak wiele opuszczonych cmentarzy, którymi nikt się nie zajmuje. Takie miejsca mają swoistą atmosferę.
Ale są również nagrobki bogate (rodzinne) oraz zwracające uwagę ze względu na ciekawą architekturę.
tak, jak wcześniej napisałem, na cmentarzu są również nagrobki według współczesnego standardu, nawet ze zdjęciami.
Za murem cmentarza warto podejść kilkaset metrów, bowiem znajduje się tam Pomnik Wspólnego Męczeństwa Żydów i Polaków w Warszawie – monument wzniesiony na zbiorowej mogile 7 tysięcy Żydów i Polaków zamordowanych w czasie II wojny światowej.
